Վեբ դիտարկիչների պատմությունը
Համաշխարհային պատմությունը լի է էպիկական իշխանության համար պայքարներով, աշխարհը նվաճող բռնակալներով և հերոսական անհաջողակներով: Վեբ դիտարկիչների պատմությունը շատ տարբեր չէ: Համալսարանական ռահվիրաները գրել են պարզ ծրագրեր, որոնք առաջացրել են տեղեկատվական հեղափոխություն և պայքար դիտարկիչների և համացանցի օգտագործողների գերազանցության համար:
Firefox-ը այլևս չի աջակցվում Windows 8.1 և ավելի ցածր տարբերակներում։
Խնդրում ենք ներբեռնել Firefox ESR (ընդլայնված աջակցության թողարկում)՝ Firefox-ն օգտագործելու համար։
Firefox-ը այլևս չի աջակցվում macOS 10.14 և ավելի ցածր տարբերակներում։
Խնդրում ենք ներբեռնել Firefox ESR (ընդլայնված աջակցության թողարկում)՝ Firefox-ն օգտագործելու համար։
Մինչև վեբի դարաշրջանը
1950 թվականին համակարգիչները զբաղեցնում էին ամբողջ սենյակներ և ավելի հիմար էին, քան այսօրվա գրպանի հաշվիչները։ Սակայն առաջընթացը արագ էր, և 1960 թվականին դրանք կարողացան կատարել բարդ ծրագրեր։ Աշխարհի կառավարություններն ու համալսարանները կարծում էին, որ հիանալի կլինի, եթե մեքենաները կարողանան խոսել՝ խթանելով համագործակցությունը և գիտական նորարարությունները։
ARPANET-ը առաջին հաջողակ ցանցային նախագիծն էր, և 1969 թվականին առաջին հաղորդագրությունը ուղարկվեց Լոս Անջելեսի Կալիֆոռնիայի համալսարանի (UCLA) համակարգչային գիտությունների լաբորատորիայից դեպի Սթենֆորդի հետազոտական ինստիտուտ (SRI), որը նույնպես գտնվում է Կալիֆոռնիայում։
Դա հեղափոխություն առաջացրեց համակարգչային ցանցերում։ Ձևավորվեցին նոր ցանցեր, որոնք կապեցին համալսարաններն ու հետազոտական կենտրոնները ամբողջ աշխարհում։ Սակայն հաջորդ 20 տարիների ընթացքում ինտերնետը հասանելի չէր հանրությանը։ Այն սահմանափակված էր համալսարանական և կառավարական հետազոտողներով, ուսանողներով և մասնավոր կորպորացիաներով։ Կային տասնյակ ծրագրեր, որոնք կարող էին տեղեկատվություն փոխանակել հեռախոսագծերի միջոցով, բայց դրանցից ոչ մեկը հեշտ օգտագործման չէր։ Իրական բաց ինտերնետը և առաջին վեբ դիտարկիչը ստեղծվել են միայն 1990 թվականին։
Վեբի դարաշրջան
Բրիտանացի համակարգչային գիտնական Թիմ Բերներս-Լին 1990 թվականին ստեղծեց առաջին վեբ սերվերը և գրաֆիկական վեբ դիտարկիչը, երբ աշխատում էր CERN-ում՝ Եվրոպական միջուկային հետազոտությունների կազմակերպությունում, Շվեյցարիայում: Նա իր նոր պատուհանը դեպի համացանց անվանեց «WorldWideWeb»: Դա հեշտ օգտագործման գրաֆիկական ինտերֆեյս էր, որը ստեղծվել էր NeXT համակարգչի համար: Առաջին անգամ տեքստային փաստաթղթերը միացված էին միմյանց հանրային ցանցի՝ այն վեբի միջոցով, ինչպես մենք այն գիտենք:
Մեկ տարի անց Բերներս-Լին խնդրեց CERN-ի մաթեմատիկայի ուսանող Nicola Pellow-ին գրել Line Mode Browser-ը՝ համակարգչային հիմնական տերմինալների համար նախատեսված ծրագիր։
1993 թվականին համացանցը պայթեց։ Համալսարանները, կառավարությունները և մասնավոր կորպորացիաները բոլորը տեսան բաց ինտերնետի հնարավորությունը։ Բոլորին անհրաժեշտ էին նոր համակարգչային ծրագրեր՝ դրան մուտք գործելու համար։ Այդ տարի Մոզաիկը ստեղծվեց Իլինոյսի Ուրբանա-Շամպեյն համալսարանի Գերհաշվարկային կիրառությունների ազգային կենտրոնում (NCSA)՝ համակարգչային գիտնական Մարկ Անդրեսենի կողմից։ Այն առաջին հայտնի վեբ դիտարկիչն էր և Mozilla Firefox -ի վաղ նախնին։
NCSA Mosaic-ը աշխատում էր Windows համակարգիչների վրա, հեշտ էր օգտագործել և յուրաքանչյուրին, ով ուներ համակարգիչ, հասանելիություն էր տալիս վաղ վեբ էջերին, զրուցարաններին և պատկերների գրադարաններին: Հաջորդ տարի (1994թ.) Անդրեսենը հիմնադրեց Netscape-ը և հանրությանը թողարկեց Netscape Navigator-ը: Այն մեծ հաջողություն ունեցավ և դարձավ առաջին դիտարկիչը մարդկանց համար: Այն նաև առաջին քայլն էր համացանցի օգտատերերի համար նոր տեսակի պատերազմում:
Դիտարկիչի պատերազմներ
1995 թվականին Netscape Navigator-ը առցանց մուտք գործելու միակ միջոցը չէր։ Համակարգչային ծրագրային ապահովման հսկա Microsoft-ը լիցենզավորեց հին Mosaic կոդը և ստեղծեց իր սեփական պատուհանը դեպի համացանց՝ Internet Explorer: Թողարկումը պատերազմ առաջացրեց։ Netscape-ը և Microsoft-ը տենդագին աշխատում էին իրենց ծրագրերի նոր տարբերակներ ստեղծելու վրա՝ յուրաքանչյուրը փորձելով գերազանցել մյուսին ավելի արագ և ավելի լավ արտադրանքներով։
Netscape-ը ստեղծեց և թողարկեց JavaScript-ը, որը կայքերին տվեց հզոր հաշվողական հնարավորություններ, որոնք նրանք նախկինում չունեին: (Նրանք նաև ստեղծեցին հայտնի <blink> tag</a>-ը:) Microsoft-ը հակադարձեց Cascading Style Sheets (CSS)-ին, որը դարձավ վեբ էջերի դիզայնի ստանդարտը:
Իրավիճակը մի փոքր վերահսկողությունից դուրս եկավ 1997 թվականին, երբ Microsoft-ը թողարկեց Internet Explorer 4.0 տարբերակը։ Թիմը կառուցեց մի հսկայական «e» տառ և այն գաղտագողի տեղադրեց Netscape-ի գլխավոր գրասենյակի մարգագետնում։ Netscape թիմը անմիջապես գցեց հսկայական «e»-ն և դրեց իր սեփական Mozilla դինոզավրի թալիսմանը դրա վրա։
Այնուհետև Microsoft-ը սկսեց վաճառել Internet Explorer-ն իրենց Windows օպերացիոն համակարգով։ 4 տարվա ընթացքում այն զբաղեցնում էր շուկայի 75%-ը, իսկ 1999 թվականին՝ շուկայի 99%-ը։ Ընկերությունը բախվեց հակամենաշնորհային դատական գործընթացի այս քայլի պատճառով, և Netscape-ը որոշեց բաց կոդով օգտագործել իր կոդը և ստեղծեց ոչ առևտրային Mozilla կազմակերպությունը, որը հետագայում ստեղծեց և թողարկեց Firefox-ը 2002 թվականին։ Գիտակցելով, որ բրաուզերի մենաշնորհը չէր համապատասխանում օգտատերերի և բաց ցանցի շահերին, ստեղծվեց Firefox-ը՝ վեբ օգտատերերին ընտրության հնարավորություն ընձեռելու համար։ 2010 թվականին Mozilla Firefox-ը և մյուսները նվազեցրել էին Internet Explorer-ի շուկայական մասնաբաժինը մինչև 50%։
90-ականների վերջին և 2000-ականների սկզբին ի հայտ եկան այլ մրցակիցներ, այդ թվում՝ Opera, Safari և Google Chrome: Microsoft Edge-ն փոխարինեց Internet Explorer-ին 2015 թվականին Windows 10-ի թողարկմամբ:
Դիտարկեք համացանցն այսօր
Այսօր համացանց մուտք գործելու ընդամենը մի քանի եղանակ կա։ Firefox, Google Chrome, Microsoft Edge, Safari և Opera հիմնական մրցակիցներն են։ Վերջին տասնամյակում բջջային սարքերը դարձել են ինտերնետ մուտք գործելու նախընտրելի միջոց։ Այսօր ինտերնետ օգտագործողների մեծ մասը օգտագործում է միայն բջջային դիտարկիչներ և ծրագրեր՝ առցանց մուտք գործելու համար։ Հիմնական դիտարկիչների բջջային տարբերակները հասանելի են iOS և Android սարքերի համար։ Չնայած այս ծրագրերը շատ օգտակար են որոշակի նպատակների համար, դրանք ապահովում են միայն սահմանափակ մուտք դեպի համացանց։
Ապագայում համացանցը, հավանաբար, ավելի կհեռանա իր հիպերտեքստային արմատներից՝ դառնալով ինտերակտիվ փորձառությունների մի հսկայական ծով։ Վիրտուալ իրականությունը հորիզոնում է եղել տասնամյակներ շարունակ (գոնե 1992 թվականին Lawnmower Man-ի և 1995 թվականին Nintendo Virtual Boy-ի թողարկումից ի վեր), բայց համացանցը վերջապես կարող է այն հասցնել լայն հանրությանը։ Firefox-ն այժմ աջակցում է WebVR-ին և A-Frame-ին, որոնք թույլ են տալիս մշակողներին արագ և հեշտությամբ կառուցել վիրտուալ իրականության կայքեր։ Ժամանակակից բջջային սարքերի մեծ մասը աջակցում է WebVR-ին և կարող է հեշտությամբ օգտագործվել որպես ականջակալներ՝ պարզ ստվարաթղթե պատյաններով։ Գիտաֆանտաստիկ գրող Նիլ Սթիվենսոնի պատկերացրածի նման եռաչափ վիրտուալ իրականության համացանցը կարող է շատ մոտ լինել։ Եթե դա այդպես է, ապա վեբ դիտարկին ինքնին կարող է ամբողջությամբ անհետանալ և դառնալ իսկական պատուհան դեպի մեկ այլ աշխարհ։
Անկախ նրանից, թե ինչ է սպասվում համացանցին, Mozilla-ն և Firefox-ը կլինեն օգտատերերի համար՝ ապահովելով, որ նրանք ունենան հզոր գործիքներ՝ համացանցը և դրա բոլոր հնարավորությունները փորձելու համար։ Համացանցը բոլորի համար է, և բոլորը պետք է վերահսկեն իրենց առցանց փորձը։ Ահա թե ինչու մենք տրամադրում ենք Firefox գործիքներ՝ օգտատերերի գաղտնիությունը պաշտպանելու համար, և մենք երբեք չենք վաճառում օգտատերերի տվյալները գովազդատուներին։
Աղբյուրներ
- https://en.wikipedia.org/wiki/Mosaic_(web_browser)
- https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_the_web_browser
- https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_the_Internet
- https://en.wikipedia.org/wiki/Browser_wars
- https://home.cern/topics/birth-web
- https://www.zdnet.com/article/before-the-web-the-internet-in-1991/